Ҫуркунне ҫитнӗрен республика таврашӗнче шӑматкунлӑхсем самаях иртрӗҫ. Тавралӑха ҫӳп-ҫапран тасатни, илем кӳни — паха ӗҫ. Анчах та Ҫӗнӗ Шупашкар ҫыннисем ку ӗҫ пахисен шутне кӗртесшӗн мар пулмалла. Мӗншӗн тесен хула таврашӗнчи хӑш-пӗр лаптӑкӗсенче паянхи кун та ҫӳп-ҫаплӑ.
Хула ҫыннисем пӗлтернӗ тӑрӑх Ельников ращи (ун хӗрри) тата 13-мӗш шкул таврашӗнче лаптӑка тасатса тӑмаҫҫӗ. Культура паркӗн директорӗ Флавьян Воронов хӑйсен ӗҫне «тӗпипех пурнӑҫлатпӑр» тесе ӗнентерет, айӑпне вара ҫутҫанталӑкра пикник ирттерекенсем хӑйсем хыҫҫӑн ҫӳп-ҫапа пуҫтарманнинче курать.
Вара кам, мӗнле пуҫтарать ыйту тавра «ҫатӑлтатаҫҫӗ» ҫеҫ. Чӑннипех те ҫак ыйту хӑмпине тем тӑршӗ хӑпартни кирлӗ те мар, хула администрацийӗн те 13-мӗш шкул дирекцийӗн те харӑс тасалӑх ӗҫне пуҫӑнмалла. Шӑматкунлӑха та пуҫлӑхсем каланнипе мар тухмалла, чун ыйтнипе. Таса таврӑлӑхра хамӑра та пурӑнма питӗ лайӑх.
«Атте мана шур пӳрт лартса парап тетчӗ йӗтем ҫине чӑрӑш шӑтса тухсан», — ҫапла йӗркесем пурччӗ чӑваш халӑхӗн пӗр юрринче. Самана улшӑннӑ май унти шухӑш пӗр вӑхӑтра ҫивӗчлӗхне ҫухатнӑччӗ. Анчах кайран, ҫӗре аукцион урлӑ туянмалли йӗрке тухсан, укҫа-тенкӗ енчен хӗсӗкрех пурӑнакансен авалхи ҫав юрра тӑсса ярасси кӑна юлнӑччӗ. Ара, малтан ҫӗрне аукционта туян; кайран пӳртне лартма «кӗмӗл» пух. Пуянсем вӑй ҫитерӗҫ-ха, ыттисен вара мӗн тумалла тет? Тӳре-шарапа тӗлпулусем иртнӗ чух та тӗрӗссипе ҫак ыйтӑва ҫынсем час-часах хускататчӗҫ. Йӗрки ҫапла та, лешсен те хулпуҫҫие хӑпартасси кӑна юлатчӗ. Виҫӗ е ытларах ачаллӑ ҫемьесене ҫӗр тӳлевсӗр уйӑрса парасси пирки саккун тухнӑ хыҫҫӑн лару-тӑру тинех улшӑнчӗ.
Республикӑн Пурлӑх тата ҫӗр хутшӑнӑвӗсен министерстви хыпарланӑ тӑрӑх, ҫӗр илме паянхи кун 3 200-е яхӑн ҫемье черете тӑнӑ. Кун пек тӗллевлисем Шупашкар хулинче уйрӑмах йышлӑ-мӗн — 1200-е яхӑн. Тепӗр тесен, кунтан тӗлӗнмелле те мар — тӗп хуламӑрта халӑх йышлӑ пурӑнать-ҫке. Улатӑр, Элӗк тата Канаш районӗсем ҫӗр илес текенсен ыйтӑвне тивӗҫтернӗ те иккен.
Ҫапла, паянхи кун та Ҫӗнӗ Шупашкарти депо хуҫалӑхӗ тавра хӗрӳ харкашусем пыраҫҫӗ. Директор пуканӗ ҫине ларас тесе тӳрех икӗ ҫын тупӑшать.
Ҫак ӗҫ-пуҫ акӑ мӗнрен пуҫланнӑ-ха. Пӗлтер, раштав уйӑхӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарӑн депо хуҫалӑхӗн пуҫлӑхне Вениамин Артемьева ӗҫ вырӑнӗнчен кӑларнӑ. Кунпа вӑл килӗшмен, вара суд урлӑ ҫак ӗҫ-пуҫа майлама шутланӑ.
Иртнӗ кунсенче Вениамин Артемьева каялла директор пуканӗ ҫине лартас тӗлӗшпе сут ларӑвӗ иртрӗ. Вара, ҫапла, Артемьева ӗҫ вырӑнне каялла «тавӑрмалла» тунӑ. Анчах суд пӗтӗмлетӗвӗпе хула администрацийӗ килӗшсех кайман иккен, ҫавӑнпа та пуль унчченхи директора валли пукана пушатма васкамаҫҫӗ. Паянхи кун депо пуҫлӑхӗ вырӑнӗнче Валерий Шимин ларать. Венимин Артемьев вара ӗҫ вырӑнне тавӑрас тесе тата тӗпер хут суда утасшӑн иккен.
Троллейбус шофёрсемпе кондукторсен калаҫӑвӗ тӑрӑх Вениамин Артемьев депо пуҫлӑхӗ вырӑнӗнче хӑйӗн ӗҫне тивӗҫлипех тытса пыман. Вӑл ӗҫленӗ вӑхӑтра депора нимӗнле ҫӗнӗлӗх те курӑнманнипе пӗрех иккен.
ШӖМ ӗҫченӗсем хула администрацийӗнчен суд пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшӳллӗ пулса Вениамин Артемьевӑн ӗҫ вырӑнне тавӑрса пама ыйтаҫҫӗ.
Ку пӗтӗмлетӗве республикӑн Экономика аталанӑвӗн министерстви Чӑвашстат пӗлтернине тӗпе хурса тунӑ. Пысӑк тата вӑтам предприятисен кӑҫалхи икӗ уйӑхри (тӑватӑ уйӑх тесшӗн пулман-ши, ҫу уйӑхне ҫитрӗмӗр вӗт тесе те, тен, шухӑшлӗҫ теприсем. Ҫук, йӑнӑш ҫырмарӑмӑр) финанс лару-тӑрӑвне тишкернӗ те тупӑшлӑ ӗҫленисем 16 районта иккенне палӑртнӑ.
Тупӑш уйрӑмах нумай илнисем Шупашкар, Улатӑр, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисенче тата Ҫӗрпӳ, Муркаш, Вӑрнар, Етӗрне районӗсенче иккен. «Элӗк, Патӑрьел, Комсомольски, Елчӗк, Тӑвай районӗсенче социаллӑ пӗлтерӗшлӗ пур пердприяти те тупӑшлӑ ӗҫленӗ», — хыпарлать министерство.
Кашни виҫӗ ҫулта ирттерекен «Ҫӗнӗ ятсем уҫатпӑр» конкурс кӑҫалхипе пиллӗкмӗш хут иртрӗ. Акан 25-мӗшӗнче ҫак литература ӑмӑртӑвӗ вӗҫленнин пӗтӗмлетӗвӗсене Шупашкарти ҫамрӑксемпе ача-пӑчасен тӗп библиотекинче палӑртрӗҫ. Асӑннӑ конкурсра республикӑн тӗрлӗ районӗсем, Шупашкарпа, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисем хастар хутшӑнчӗҫ. Пӗтӗмпе жюри членӗсем конкурса тӑратнӑ 54 пӑхса тухнӑ: 26 ӗҫ — вырӑсла, 28 ӗҫ — чӑваш чӗлхипе ҫырнӑ. Жюри членӗсем ӑмӑрту пӗтӗмлетӗвесене виҫӗ номинацире хакланӑ: чӑваш (вырӑс) прози, чӑваш (вырӑс) поэзи, чӑваш (вырӑс) драмматургийӗ.
Конкурсӑн ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫнисем шутне ҫак пултаруллӑ студентсем, шкул вӗренекенӗсем, ӗҫчешсем тивӗҫнӗ: Любимова Ольга Николаевна, Моисеев Дмитрий Андреевич, Оленина Мария Михайловна, Петрова Лариса Николаевна, Табакова Анна Павловна. Конкурс номиначӗсем шутне вара ҫак пултаруллӑ яш-кӗрӗм кӗрет: Австрийская (Иванова) Ольга Михайловна, Аржанова Анна Сергеевна, Владимирова Анастасия Евгеньевна, Иванова Анастасия Николаевна, Кошелева Екатерина Александровна, Ленкин Андрей Олегович, Петрова Мальвина Владимировна, Харуко Катото (Иванова Анна Владимировна), Челаукина Марина Владимировна.
2013 ҫулхи акан 10-мӗшӗнче республикӑн чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсен черетлӗ ӑмартӑвӗ иртрӗ. Конкурса 10 учитель хутшӑнчӗ. Кашни мӗн енӗпе те пулин палӑрчӗ.
Чи нумай балл пухса ҫӗнтерӳҫӗ ятне Шупашкар хулин 33-мӗш шкулӗнче чӑваш чӗлхи вӗрентекен Ирина Алексеевна Диарова тивӗҫлӗ пулчӗ.
Уйрӑм номинацисенче ҫак учительсем палӑрчӗҫ:
◆ «Манӑн педагогикӑри тӗп шухӑш» (эссе) — Людмила Алексеевна Семёнова (Шӑмаршӑ вӑтам шкулӗ);
◆ «Новатор учитель» — Валентина Михайловна Иванова (Канаш районӗн Сухайкасси вӑтам шкулӗ);
◆ «Ӑста урокӗ» — Надежда Вячеславовна Шандимирова (Муркаш районӗн Юнкӑ вӑтам шкулӗ);
◆ «Паллаштару карточки» — Лариса Васильевна Осипова (Патӑрьел районӗн Турхан вӑтам шкулӗ
◆ «Ертӳҫӗ учитель» — Галина Михайловна Назарова (Ҫӗнӗ Шупашкар хулин 14-мӗш шкулӗ);
◆ «Тӗпчевҫӗ учитель» — Галина Витальевна Кузьмина (Шупашкар районӗн Ҫӗньял вӑтам шкулӗ);
◆ «Сӑпайлӑх ҫӑлкуҫӗ» — Раиса Николаевна Ермошкина (Вӑрнар районӗн Уравӑш вӑтам шкулӗ);
◆ «Ташӑ-юрӑ ӑсти» — Вера Федоровна Никонорова (Ҫӗнӗ Шупашкар хулин 16-мӗш шкулӗ);
◆ «Ӑста вулавҫӑ» — Галина Ивановна Иванова (Элӗк районӗн Мӑн Вылӑ вӑтам шкулӗ).
Пуш уйӑхӗн 18-22-мӗшӗсенче Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче Шыв эрни иртет. Акцие саккӑрмӗш ҫул йӗркелеҫҫӗ, ӑна Пӗтӗм тӗнчери шыв пурлӑхӗӗен кунне халалланӑ.
Мероприятие ҫулсерен пуш уйӑхӗн 22-мӗшӗнче пулас ӑрусем валли ӗҫмелли шыва упрас тата унӑн пахалӑхне лайӑхлатас тӗллевпе ирттереҫҫӗ. Шыв эрнин тӗп тӗллевӗ — хула ҫыннисене ӗҫмелли шывпа типтерлӗ усӑ курма вӗрентесси, перекетлеме хӑнӑхтарасси.
Ҫак кунсенче хулари шкулсенчи вӗрентекенсемпе вӗренекенсем, студентсем «РусГидро», «ТГК-5», «БОС», Ҫӗнӗ Шупашкарти ТЭЦ-3 тата ытти предприятире пулӗҫ, куравсем, хӑтлавсем, экологи темипе ҫырнӑ сочиненисен, ӳкерчӗксемпе плакатсен, ача-пӑча театрӗсен, курмароликсен, ӑс-хакӑл вӑййисен ӑмӑртӑвӗсене йӗркелӗҫ.
Ҫитес кунсенче, пушӑн 4-мӗшпе 5-мӗшӗсенче, Аслӑ Сӑвӑҫӑмӑрӑн 105 ҫулне халалласа Митта уявне ирттерме пулӑртнӑ. Йӗркелекенсем: Митта Ваҫлейӗн Хунти, Чӑваш наци конгресӗ, Патӑрьел район администрацийӗ, Патӑрьел районӗнчи «Авангард (Паянхи сас)» хаҫат редакцийӗ, Ҫӗнӗ Шупашкарти тата Аслӑ Арапуҫри Митта ячӗллӗ шкулсем.
Уяв программинче Шупашкарти Карл Маркс урамӗнчи 26 ҫурт умӗнче вырнаҫнӑ асӑну хӑми умне чечекпе пуҫ тайни, Митта Ваҫлейӗн палӑкӗ умӗнче чечекпе пуҫни тайни, шкул ачисемпе тӗлпулу ирттерни пулӗ. Шупашкарта чечексем пушӑн 4-мӗшӗнче 10 сехетре хурӗҫ, Ҫӗнӗ Шупашкарти палӑк умне — 11 сехетре. Уяв программине ҫавӑн пекех Патӑрьелти район администрацийӗнчи тӗлпулӑва (пушӑн 5-мӗшӗ, 10 сехет), «Ҫӑкӑр» музейпе паллашнине (пушӑн 5-мӗшӗ, 10 сехет ҫурӑ), Аслӑ Арапуҫ ҫӑви ҫинче Митта Ваҫлейӗн вил тӑпри ҫине чечексем хунине (пушӑн 5-мӗшӗ, 13 сехет), Аслӑ Арапуҫӗнчи шкулти тӗлпулӑва (пушӑн 5-мӗшӗ, 14 сехет) кӗртнӗ.
Чӑваш Ен Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев «Хӗвел» компанин (хӗвел энергетики енӗпе ӗҫлекен «Ренова» компанисен ушкӑнӗн тата «РОСНАНО» АУОн пӗрлехи предприятийӗн) тӗп директорӗпе Игорь Ахмеровпа ӗҫлӗ тӗлпулу ирттернӗ.
Тӗлпулура Ҫӗнӗ Шупашкарта ҫӳхе сийлӗ хӗвел модулӗсем кӑларакан предприятие хута ярас ыйтӑва сӳтсе явнӑ. Игорь Ахмеров пӗлтернӗ тӑрӑх — технологи линине вырнаҫтарса пӗтернӗ, хальхи вӑхӑтра ӗнерлев ӗҫӗ пырать. Вӑл предприятие пуҫласа ӗҫлеттерсе пӑхмалли куна палӑртнӑ — кӑҫалхи утӑн 1-мӗшӗ. Тепӗр 2-3 уйӑх ҫакӑн хыҫҫӑн тивӗҫлӗ техника докуменчӗсем илме кирлӗ пулӗ.
Предприяти чӳкӗн 1-мӗшӗнче ӗҫлеме пуҫлӗ. Тӗлпулура уйрӑммӑн продукцие сутасси тата заводра ӗҫ вырӑнӗсене йӗркелесси пирки калаҫнӑ. Компани кӑҫал тӗрлӗ 125 ӑҫтаҫӑна ӗҫе илесшӗн. Приборсем тӑвасси, оптотехника, электротехника, автоматика — ҫак тата ытти отрасль специалисчӗсем кирлӗ. Компани ҫавӑн пекех хӗвел генерацийӗн объекчӗсене проектлама, монтаж тума тата пӑхса тӑма вӗрентес енӗпе ӑстасем хатӗрлесшӗн. 2020 ҫул тӗлне 610 Мвт хӑватлӑ хӗвел электростанцисене хӑпартас проекта пурнӑҫлани тӗрлӗ тӑрӑхра ҫӗнӗрен 3800 ӗҫ вырӑнӗ йӗркелеме май панине те шута илме пулать.
Шупашкар хула администрацийӗ чи лайӑх тӗп планӑн ӑмӑртӑвне пӗтӗмлетнӗ — конкурсра Питӗрти урбанистика институчӗ ҫӗнтернӗ.
Шупашкарӑн хальхи тӗп планне вунӑ ҫул каялла хатӗрленӗ. Унтанпа вӑл самай кивелнӗ тесе шутлаҫҫӗ, сӑмахран, ҫӗнӗ микрорайонсене шута илменнипе. Ҫӗннине хатӗрлес тӗлӗшпе ӑмӑртӑва ҫавӑн пекех Хусан, Ростов, Саранск ӑстисем хутшӑннӑ, анчах хакпа, пахалӑхпа тата хатӗрлес вӑхӑчӗпе вӗсем Питӗрти ӑстасенчен япӑхрах пулнӑ. Ҫӗнӗ плана ӑсталама пурӗ 6,2 миллион тенкӗ тӑкаклама шутлаҫҫӗ, ӑна 7 уйӑх хушшинче туса ҫитермелле. Паллах, хатӗрленӗ плана патшалӑх ӗҫченӗсем тата халӑх ырламалла.
Ҫӗнӗ тӗп плана Сосновка, Севернӑй, Ҫӗнӗ Лапсар посёлоксем тата Чантӑр ялӗ кӗмелле. Шупашкар хулин тӗп архитекторӗн Александр Шевлягин шухӑшӗпе тӗп хулапа Ҫӗнӗ Шупашкар ҫитес вӑхӑтра пӗрлешме пултарӗҫ. хальхинчи тӗп планпа мар пулин те, 15–20 ҫултан ку пулса иртмеллех.
+12.5 °C